Η 1η Ιανουαρίου του 2019 θα είναι η 25η επέτειος της δημόσιας εμφάνισης του Εθνικού Απελευθερωτικού Στρατού των Ζαπατίστας (EZLN). Μια πρόκληση για το κράτος του Μεξικού, την ημέρα που η Βορειοαμερικανική Συμφωνία Ελευθέρων Συναλλαγών ξεκινούσε τις επίσημες επιχειρήσεις της, διαπέρασε τις ρίζες των Μεξικανών και κινητοποίησε τους αυτόχθονες λαούς της χώρας, όπως ποτέ άλλοτε, τοποθετώντας την ατζέντα τους στην ημερήσια διάταξη του έθνους. Έδωσε επίσης ελπίδα και νόημα σε πολλούς ακτιβιστές και κινήματα στον κόσμο που αναζητούσαν τον προσανατολισμό της πυξίδας της Αριστεράς σε νεοφιλελεύθερους χρόνους.

Το πρωινό αυτό της 1ης Ιανουαρίου του 1994, ένας ιθαγενής στρατός που έβγαινε από τις σκιές της νύχτας του Νέου Έτους, καταλάμβανε την πόλη του San Cristóbal. Ήταν πολλοί, φαίνονταν πάμφτωχοι και άνοιγαν μια νέα εποχή στην ιστορία της χώρας του Μεξικού και των λαών της.


Ο άνθρωπος που ξύπνησε τον τότε πρόεδρο του Μεξικού, Κάρλος Σαλίνας από τα «όνειρα  του Πρώτου Κόσμου», ήταν ο υπουργός Άμυνας, στρατηγός Antonio Riviello Bazán, ο οποίος ανακοίνωσε, ότι μόλις είχε γίνει εξέγερση στην Τσιάπας. Χιλιάδες μασκοφόροι ένοπλοι άνδρες και γυναίκες είχαν καταλάβει πολλές πόλεις της νοτιο-ανατολικής μεξικανικής πολιτείας. Ονόμαζαν τους εαυτούς τους  Ζαπατίστας, και το στρατό τους  EZLN.

«ΣΥΓΓΝΩΜΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΛΑΙΠΩΡΙΑ ΑΛΛΑ ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ»

Για το Μεξικό, τη Λατινική Αμερική και τη διεθνή αριστερά, αυτό που προέκυψε μέσα από την ομίχλη της Τσιάπας, μαζί με τους Ζαπατίστας, ήταν το φάντασμα της επανάστασης με κεφαλαίο το Ε, κάτι που η μεξικανική μονοκρατορία του κυβερνώντος κόμματος Partido Revolucionario Institucional, το PRI, πίστευε ότι είχε σκοτώσει πολύ καιρό καιρό πριν, στα τέλη της δεκαετίας του 1970.
Ανακοίνωσαν τότε ποιοι ήταν, τι ήθελαν και τι πρότειναν, και από τότε δεν έχουν σταματήσει να μιλούν, από την πρώτη διακήρυξη της Ζούγκλας Lacandona μέχρι την προεδρική εκστρατεία της Marichuy και το Συμβούλιο των Αυτοχθόνων Κυβερνήσεων.

Στη συνέχεια χρησιμοποίησαν μια γλώσσα που σήμερα, ένα τέταρτο του αιώνα αργότερα, παραμένει ίδια και οφείλουμε να τη θυμόμαστε. Την 1η Φεβρουαρίου του 1994, σε μια επιστολή τους, που στην ουσία ήταν ένα μανιφέστο απευθυνόμενο σε ολόκληρη τη χώρα, εξήγησαν την ύπαρξη και την παρουσία τους. Η μοναδική τους γλώσσα απέχει πολύ από τον συμβατικό πολιτικό λόγο:

“Υπήρχε τόσος πόνος στην καρδιά μας, ο θάνατος και η θλίψη μας ήταν τόσο μεγάλη που δεν χωρούσε πλέον, αδέλφια, σε αυτόν τον κόσμο που οι παππούδες μας μας έδωσαν να συνεχίσουμε να ζούμε και να αγωνιζόμαστε. Τόσο μεγάλος ήταν ο πόνος και η θλίψη που δεν χωρούσε πλέον στην καρδιά μερικών και ξεχείλιζε και ο πόνος και η θλίψη γέμιζαν άλλες καρδιές και γέμισαν τις καρδιές των παλαιότερων και σοφότερων του λαού μας και οι καρδιές των νέων και των γυναικών ήταν γεμάτες, όλοι γενναίοι, και οι καρδιές των παιδιών, ακόμη και οι μικρότερες, γέμισαν.”

Ο λόγος  τους κατευθύνθηκε στη συνέχεια στο παρελθόν:

“Μιλήσαμε ο ένας στον άλλο, κοιτάξαμε μέσα μας και εξετάσαμε την ιστορία μας, είδαμε τους μεγαλύτερους γονείς μας να υποφέρουν και να αγωνίζονται, είδαμε τον αγώνα των παππούδων μας, είδαμε τους γονείς μας με οργή στα χέρια τους, είδαμε ότι δεν μας τα είχαν πάρει όλα, ότι είχαμε ακόμη το πιο πολύτιμο πράγμα που μας έκανε να ζούμε, […] και η αξιοπρέπεια έζησε ξανά στις καρδιές μας και ήμασταν καινούργιοι και οι νεκροί, οι νεκροί μας, είδαν ότι ήμασταν ακόμα νέοι και μας κάλεσαν, πάλι, στην αξιοπρέπεια και τον αγώνα.”

Αυτή η φωνή συνέχισε να μιλάει κινούμενη ανάμεσα στη θρησκεία και το μύθο, την ιστορία, το παράπονο και την υπερηφάνεια, την προσευχή και την κοινωνία:

“Αφήνουμε πίσω τα εδάφη μας, τα σπίτια μας είναι μακριά, αφήνουμε τα πάντα, βγάζουμε το δέρμα μας για να φορέσουμε τον πόλεμο και το θάνατο και πεθαίνουμε για να ζήσουμε. Τίποτα για μας, για όλους όλα, ό,τι είναι δικό μας  είναι και των παιδιών μας.
Τώρα θέλουν να μας αφήσουν μόνους , αδέλφια, θέλουν ο θάνατός μας να είναι μάταιος, θέλουν το αίμα μας να ξεχαστεί ανάμεσα στις πέτρες και την κοπριά, θέλουν η φωνή μας να σβηστεί και το βήμα μας ν’απομακρυνθεί και πάλι […]

Μη μας εγκαταλείπετε, μην μας αφήσετε να πεθάνουμε μόνοι μας και μην αφήνετε τον αγώνα μας στο κενό των μεγάλων αρχών. Αδέλφια,  ας είναι το μονοπάτι μας  το ίδιο για όλους: ελευθερία, δημοκρατία, δικαιοσύνη!”

Ωστόσο, τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν, όπως ακριβώς οι Ζαπατίστας τα ανέμεναν. Η πρόσκλησή τους να πάρουν τα όπλα, δεν βρήκε ανταπόκριση από τον λαό του Μεξικού, ο οποίος, αντί να πάει στα βουνά, βγήκε στους δρόμους για να απαιτήσει ειρήνη και να σταματήσει το στρατό του Μεξικού από το να εξολοθρεύσει τον EZLN.

Ενώ είναι αδύνατο να καταγραφεί η τροχιά και η συνεισφορά του EZLN σε λίγες γραμμές, αρκεί να πούμε ότι ένα πρώτο σημαντικό βήμα ήταν η τεράστια κοινωνική απαίτηση για κατάπαυση του πυρός που απέσπασε από τον Σαλίνας ντε Γκαρτάρι στις 12 Ιανουαρίου του 1994 η μονομερής κατάπαυση του πυρός και ο σεβασμός των Ζαπατίστας για την εν λόγω απόφαση. Αν και το γεγονός αυτό είναι σημαντικό, δεν μπορεί να αγνοηθεί ότι το κράτος διεξήγαγε πόλεμο εναντίον του Ζαπατισμού με πολλά μέσα  όχι και τόσο ειρηνικά.

Μια καίρια στιγμή ήταν η προδοσία της 9ης Φεβρουαρίου του 1995, όταν ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Ερνέστο Ζεντίλο, μετατράπηκε σε Εισαγγελέα, μεταδίδοντας στην εθνική τηλεόραση τις υποτιθέμενες ταυτότητες της ηγεσίας των Ζαπατίστας και την έκδοση ενταλμάτων σύλληψης τους, ενώ ο στρατός του κράτους προχωρούσε στην Τσιάπας ενάντια στο έδαφος που καταλάμβαναν οι βάσεις των Ζαπατίστας.

Η κρίση που ξέσπασε στις 9 Φεβρουαρίου προήλθε από την ψήφιση του νόμου για Διάλογο, Διαπραγμάτευση και Αξιοπρεπή Ειρήνη στην Τσιάπας, που αναφέρει στο πρώτο του άρθρο: «Ο νόμος αυτός έχει ως στόχο να καθορίσει τις νομικές βάσεις που θα προωθήσουν το διάλογο και τη συνδιαλλαγή για την επίτευξη, μέσω μιας συμφωνίας συμφιλίωσης και ειρήνευσης, της δίκαιης, αξιοπρεπούς και διαρκούς λύσης στην ένοπλη σύγκρουση που ξεκίνησε την 1η Ιανουαρίου 1994 στην πολιτεία Τσιάπας. Βάσει αυτού του νόμου, ο EZLN θα νοείται ως ομάδα ατόμων τα οποία αναγνωρίζονται ως οργάνωση Μεξικανών πολιτών, κυρίως αυτοχθόνων, οι οποίοι διαφώνησαν για διάφορους λόγους και συμμετείχαν στη σύγκρουση που αναφέρεται στην προηγούμενη παράγραφο.»

Ακολούθησαν οι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις και οι Σαν Αντρές συμφωνίες υπεγράφησαν, παραχωρώντας, σχεδόν αυτονομία στον EZLN θεσμικά, μόνο όμως με την συμφωνία, αλλά στην πραγματικότητα να είναι ολοκληρωτικά ατιμασμένοι και παραμερισμένοι από την κυβέρνηση.  Μετά από αυτό, ο EZLN ανακοίνωσε ότι θα συνεχίσει τον δρόμο προς την αυτονομία-de facto και όχι de jure1 αυτή τη φορά, και πάνω σ’αυτό ακριβώς εργάζονται από τότε: δημιουργώντας νέα μονοπάτια και διανοίγοντας νέους ορίζοντες της φαντασίας, πέρα από τα αδιέξοδα της παραδοσιακής αριστεράς.

Ως αποτέλεσμα των διαφορετικών τους στρατηγικών-και φυσικά χάρη στην αιχμηρή πένα  του Υποδιοικητή Μάρκος (που τώρα μετονομάστηκε σε Γκαλεάνο) -οι Ζαπατίστας έγιναν ένα εμβληματικό σημείο αναφοράς για τη διεθνή αριστερά, και μια επίσκεψη στην Τσιάπας και τις διηπειρωτικές Encuentros του EZLN, έγινε απαραίτητο προσκύνημα για τους ακτιβιστές του κινήματος της εναλλακτικής παγκοσμιοποίησης.

“Το μόνο πράγμα που προτείναμε ήταν ν’αλλάξουμε τον κόσμο. Τα υπόλοιπα τα έχουμε αυτοσχεδιάσει.” – Εξεγερμένος Yποδιοικητής Μάρκος

 

Από το 2001 μέχρι σήμερα, ο Zαπατισμός έχει χτίσει την αυτονομία του στην Τσιάπας, αναπτύσσοντας διαφορετικούς τομείς εργασίας μέσω αυτόνομων κρατικών φορέων, ενώ έχει δημιουργήσει και τα δικά του συστήματα υγείας και εκπαίδευσης μέσω συλλογικής εργασίας, με τη συμμετοχή όλων, γυναικών, ανδρών, νέων και παιδιών. Μιλάμε για την καλή κυβέρνηση Juntas (συμβούλια), μια εμβληματική εμπειρία πέρα ​​από τα εθνικά σύνορα που συστηματοποίησαν και μοιράστηκαν στο Escuelita Zapatista.

Οι επτά αρχές που καθορίζουν την αυτοδιοίκηση των Ζαπατίστας είναι οι ακόλουθες:

Να υπακούς και όχι να διατάζεις.

Να εκπροσωπείς και όχι να αντικαθιστάς.

Να μετακινείσαι προς τα κάτω και όχι προς τα πάνω (με την έννοια της άρνησης της εξουσίας).

Να υπηρετείς και να μην υπηρετείσαι.

Να κατασκευάζεις και όχι να καταστρέφεις.

Να προτείνεις και να μην επιβάλεις.

Να πείθεις και όχι να κατακτάς

Έχουν επίσης διοργανώσει διάφορα σεμινάρια για την καπιταλιστική Λερναία Ύδρα, καθώς και τα CompArtes και τα ConSciencias, μεταξύ άλλων.

Η πιο πρόσφατη πολιτική εμπειρία ήταν η συνοδεία του Congreso Nacional Indígena (CNG) στην απόφαση να κατονομασθεί ένα Συμβούλιο Αυτοχθόνων (Consejo Indígena de Gobierno, CIG) με εκπροσώπους άνδρες και γυναίκες από κάθε έναν από τους λαούς, τις φυλές και τα έθνη που την απαρτίζουν, και αυτό το συμβούλιο προτίθεται να κυβερνήσει αυτή τη χώρα. Και θα έχει ως εκπρόσωπό του μια γηγενή γυναίκα από την CNI, με άλλα λόγια, θα έχει αυτόχθονο αίμα και θα γνωρίζει την κουλτούρα τους και θα είναι ανεξάρτητη υποψήφια για την Προεδρία του Μεξικού.

Γνωρίζουμε το αποτέλεσμα αυτής της εμπειρίας, που έρχεται αντιμέτωπη με τους κανόνες του κράτους: η Marichuy δεν πέτυχε τον απαιτούμενο αριθμό υπογραφών, ωστόσο η περιοδεία της πέτυχε την άρθρωση των δικτύων που διατηρούνται γύρω από την αντικαπιταλιστική επιλογή. Επιπλέον κατάφερε να ενημερώσει τον κόσμο για την επιδείνωση της κατάστασης στη χώρα και τον πόλεμο κατά των λαών που προωθείται από το κράτος.

 Ο Εθνικός Απελευθερωτικός Στρατός των Ζαπατίστας (Ejército Zapatista de Liberación Nacional) γιορτάζει αυτές τις μέρες  τα 25 χρόνια ζωής του. Εκτός από την ιστορία του, έχει την κοινωνική του οργάνωση, τη γλώσσα και την πολιτική του.

Τίποτα δεν μπορεί να γίνει στην Τσιάπας, στον τεράστιο κόσμο των αυτόχθονων λαών και στο εθνικό ιεραρχικό κίνημα, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη η παρουσία του EZLN, χωρίς να υπάρχει διάλογος με τον Εθνικό Απελευθερωτικό Στρατό των Ζαπατίστας , την πολιτική και την ιστορία του, τις προτάσεις, την αντίσταση και την ύπαρξή του.

25 χρόνια μετά την εξέγερση του 1994, οι Ζαπατίστας είναι ακόμα εκεί. Αυτοί οι προηγουμένως αναλφάβητοι, περιθωριοποιημένοι, εκμεταλλεύσιμοι, αυτόχθονες πληθυσμοί της Τσιάπας, πραγματικά χτίζουν ένα νέο κόσμο με τον τρόπο που οι ίδιοι έχουν φανταστεί. Χωρίς επαναστατικά βιβλία μαγειρικής και χωρίς βήμα-προς-βήμα θεωρίες κοινωνικής αλλαγής,  χωρίς κεντρικές επιτροπές, ολιγαρχικά πολιτικά γραφεία, ή διανοούμενους σε πολυθρόνες. Χωρίς ιεραρχίες, επαναστατικούς προφήτες ή εκλεγμένους πολιτικούς, και ιδίως χωρίς πάρα πολλούς πόρους.



Οι φτωχότεροι των φτωχών, οι πιο αγνοημένοι από τους αγνοημένους, μας έχουν διδάξει ένα σημαντικό μάθημα: ότι η κατασκευή ενός νέου κόσμου είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια ακαδημαϊκή άσκηση. Το ζήτημα είναι ν’ανοίγονται νέοι δρόμοι περπατώντας.

Αυτό είναι, που βλέπουν οι διεθνείς ακτιβιστές στον αγώνα των Ζαπατίστας, αυτό είναι που θαυμάζουν, και αυτό είναι που τους εμπνέει.

«Ρωτώντας βαδίζουμε», λένε οι Ζαπατίστας. Και κάνουν αυτό που ξέρουν καλύτερα: να οργανώνουν από τα κάτω (και προς τα αριστερά), να φαντάζονται και να δημιουργούν τις δικές τους αυτόνομες και δημοκρατικές δομές και ν’αποτελούν ένα μικρό λαμπερό φως μέσα στο καπιταλιστικό σκοτάδι.

“Το έργο των προοδευτικών στοχαστών – να παραμείνουν σκεπτικώς ελπιδοφόροι – δεν είναι εύκολο. Έχουν καταλάβει πώς δουλεύουν τα πράγματα και πρέπει να αποκαλύψουν ό, τι ξέρουν, να τα αναλύσουν, να τα καταγγείλουν και να τα μεταδώσουν σε άλλους. Για να γίνει αυτό, πρέπει όμως να αντιμετωπίσουν και το νεοφιλελεύθερο δόγμα, υποστηριζόμενο από τα ΜΜΕ, τις τράπεζες, τις μεγάλες εταιρείες, το στρατό και την αστυνομία.
Επιπλέον, ζούμε σε μια οπτική εποχή. Και έτσι, έχοντας ένα σημαντικό μειονέκτημα, οι προοδευτικοί στοχαστές πρέπει να πολεμήσουν τη δύναμη της εικόνας με τίποτα άλλο εκτός από λόγια. Αλλά ο σκεπτικισμός τους θα τους βγάλει από την παγίδα και αν είναι εξίσου σκεπτικοί στην κριτική ανάλυση τους, θα μπορούν να δουν μέσω της εικονικής ομορφιάς την πραγματική δυστυχία που κρύβει. Έτσι, ίσως υπάρχει λόγος να ελπίζουμε.
Υπάρχει μια ιστορία που αναφέρει, ότι όταν ο Μιχαήλ Άγγελος λάξευε το γλυπτό άγαλμα του Δαβίδ, έπρεπε να εργαστεί με ένα μεταχειρισμένο κομμάτι μαρμάρου που είχε ήδη τρύπες πάνω του. Είναι ένα σημάδι του ταλέντου του το γεγονός ότι ήταν σε θέση να δημιουργήσει μια νέα μορφή λαμβάνοντας υπόψη αυτούς τους περιορισμούς. Ο κόσμος που θέλουμε να μετασχηματίσουμε έχει ήδη επεξεργαστεί από την ιστορία και είναι σε μεγάλο βαθμό κούφιος. Ωστόσο, πρέπει να είμαστε αρκετά εφευρετικοί για να τον αλλάξουμε και να οικοδομήσουμε ένα νέο κόσμο.
Να προσέχετε και μην ξεχνάτε ότι οι ιδέες είναι κι αυτές όπλα.”  Εξεγερμένος Yποδιοικητής Μάρκος

Oι φωτογραφίες του άρθρου από https://aristeguinoticias.com/3012/mexico/fotos-asi-fue-el-alzamiento-zapatista-en-chiapas-1994/#&panel1-30

Τα αποσπάσματα από τις ανακοινώσεις των Ζαπατίστας και οι πληροφορίες από https://chiapas-support.org/ και http://enlacezapatista.ezln.org.mx/