Γεννημένη στο Κάιρο και κάτοικος του Αμπερντίν, η Leila Aboulela είναι μια από τις πιο ξεχωριστές και δυνατές μουσουλμανικές φωνές της σύγχρονης βρετανικής λογοτεχνίας. Συνομιλώντας μαζί της, με αφορμή την πρόσφατη έκδοση της τελευταίας συλλογής διηγημάτων της Elsewhere, Home.
Το βιβλίο Elsewhere, Home, αποτελούμενο από δεκατρία διηγήματα, τα περισσότερα από τα οποία είχαν εκδοθεί στο παρελθόν μεμονωμένα ή στη συλλογή σας Coloured Lights, λειτουργεί ως ιδανική εισαγωγή στο έργο σας σε όλα τα επίπεδα. Γιατί αποφασίσατε να περιλάβετε αυτές τις ιστορίες σ’ ένα βιβλίο;
Καθώς το Coloured Lights ήταν εκτός κυκλοφορίας εδώ και κάποια χρόνια, ήθελα να επαναφέρω τις πιο δυνατές ιστορίες και να τις συνδυάσω με καινούριες που είχα γράψει πιο πρόσφατα. Οι ιστορίες δεν παρουσιάζονται με τη σειρά κατά την οποία έχουν γραφτεί. Ωστόσο, οι πολύ πρώιμες, όπως οι The Ostrich και Coloured Lights, χαρακτηρίζονται από μια αίσθηση οξείας νοσταλγίας για την πατρίδα και αποξένωσης.
Σε ένα μεταγενέστερο στάδιο της συγγραφικής ζωής μου, οι ιστορίες περιλάμβαναν έντονες αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε χαρακτήρες Σουδανών και Βρετανών, όπως στις The Museum, Majed και Something Old, Something New. Στις πιο πρόσφατες, The Circle Line και Pages of Fruit, οι χαρακτήρες είναι πολίτες του κόσμου, κινούμενοι με άνεση μεταξύ χωρών.
Αν κι έχετε γράψει τέσσερα μυθιστορήματα, αυτή είναι η μόλις δεύτερη συλλογή διηγημάτων σας. Πάντα έτεινα να θεωρώ ότι η συγγραφή διηγημάτων είναι πιο απαιτητική κι επίπονη διαδικασία. Συμφωνείτε;
Ένα διήγημα μπορεί να απαιτεί την ίδια «δουλειά», δηλαδή τεχνική και ικανότητες, με ένα ολόκληρο μυθιστόρημα. Mια ολόκληρη συλλογή όπως το Elsewhere, Home είναι βεβαίως πιο πυκνή στο επίπεδο της διαδικασίας, της σκέψης και της δημιουργικότητας σε σύγκριση με οποιοδήποτε από τα μυθιστορήματά μου. Όταν πρωτοάρχισα να γράφω, εστίασα στο διήγημα. Έπειτα, ξεκίνησα να γράφω μυθιστορήματα, περιστασιακά διακοπτόμενα από ένα διήγημα. Μετά το τρίτο μυθιστόρημά μου Lyrics Alley, επέστρεψα στο διήγημα, καθώς αυτό παρέχει περισσότερη ελευθερία και πιο πολύ χώρο για πειραματισμό.
Το μυθιστόρημα είναι μια πολύ μεγαλύτερη επένδυση και τείνω να είμαι προσεκτική πριν αρχίσω ένα καινούριο, ενώ μπορώ να ξεκινήσω ένα διήγημα με το που έχω την ιδέα για ένα, χωρίς πολύ δισταγμό.
Αν κι έχουν γραφτεί στη διάρκεια σχεδόν είκοσι χρόνων, αυτές οι δεκατρείς ιστορίες επιδεικνύουν αξιοθαύμαστη στιλιστική, θεματική και τονική ενότητα και συνοχή, αναδεικνύοντας την ανάγκη, την αναζήτηση και τον πόθο του ατόμου για ένα σπίτι σε ένα συχνά εχθρικό κι αντιφατικό κόσμο. Υπήρξε αυτό το ζήτημα ένα από τα βασικά σας ενδιαφέροντα τόσο σε προσωπικό, όσο και σε συγγραφικό επίπεδο;
Από τότε που μετακόμισα από το Σουδάν στη Σκοτία στα 25 μου, ενδιαφέρομαι γι’ αυτό το θέμα της μετανάστευσης, της νοσταλγίας για την πατρίδα και του ανήκειν. Το 1990, έφτασα στο Αμπερντίν με έναν τετράχρονο γιο κι ένα μωρό δύο εβδομάδων. Ο σύζυγός μου εργαζόταν στις εξωχώριες πετρελαιοπηγές της Βόρειας Θάλασσας και συχνά έμενα μόνη να τα βγάλω πέρα σε μια κουλτούρα κι ένα κλίμα για τα οποία ήξερα ελάχιστα! Ένιωθα νοσταλγία για το Χαρτούμ και δεν ήταν εύκολο να κάνω φίλους. Αυτή η δύσκολη εμπειρία, ωστόσο, ήταν που με έκανε την συγγραφέα που είμαι σήμερα. Για πρώτη φορά στη ζωή μου, άρχισα να γράφω μυθοπλασία.
«Ίσως αυτή είναι η ουσία της χώρας μου, αυτό που μου λείπει περισσότερο. Εκείνα τα καθημερινά θαύματα, η ισορροπία ανάμεσα στην κανονικότητα και το χάος. Το δέος και η συγκλονιστική ευγνωμοσύνη για τα απλά πράγματα. Ένα μέρος όπου οι άνθρωποι λένε ‘μόνο ο Αλλάχ είναι αιώνιος’», δηλώνει ο ήρωάς σας στο The Ostrich. Τι σας λείπει περισσότερο στη σύγχρονη Βρετανία και τη Σκοτία;
Τα πάντα: οι εικόνες, οι άνθρωποι, η αίσθησή μου του ανήκειν. Δεν μπορώ να εντοπίσω επακριβώς τι μου λείπει! Η συγγραφή είναι ένας τρόπος απάντησης σ’ αυτή την ερώτηση.
Και πόσο κομβική είναι η μουσουλμανική σας πίστη ως πνευματικός, διανοητικός και ψυχολογικός «πλοηγός»;
Από την αρχή της καριέρας μου ήθελα να γράψω για το Ισλάμ ως πίστη και για τους Μουσουλμάνους, οι οποίοι, με διαφορετικούς βαθμούς επιτυχίας, εμπλέκονται με την πίστη τους. Ήθελα να βάλω το Ισλάμ στην αγγλική λογοτεχνία. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, το μιντιακό ενδιαφέρον για το Ισλάμ έχει επικεντρωθεί στην τρομοκρατία και τη μαντίλα. Για μένα, η πρόκληση συνίσταται στο να αντισταθώ να εξηγήσω, να υπερασπιστώ ή να συρθώ σε μια ατζέντα που έχει διαμορφωθεί από άλλους. Γράφω χωρίς να κοιτάζω πίσω από τον ώμο μου, εστιάζοντας σε όσα προσωπικά γνωρίζω, κι όχι στα ζητήματα που προσελκύουν τα πρωτοσέλιδα.
Σε καιρούς χαρακτηριζόμενους ταυτόχρονα από μια αυξανόμενη ισλαμοφοβία παγκοσμίως και μια ανάδυση του ισλαμιστικού φονταμενταλισμού, αισθάνεστε ότι η δουλειά σας πετυχαίνει να ρίξει ένα διαφορετικό, πιο βαθύ φως στο τι σημαίνει να είναι κάποιος Μουσουλμάνος στις μέρες μας, χτίζοντας «γέφυρες» ενσυναίσθησης και κατανόησης;
Πράγματι το ελπίζω. Όταν πρωτοέφτασα στη Βρετανία κι ήρθα σε επαφή με τη μουσουλμανική κοινότητα, η αντίδρασή μου ήταν ο θαυμασμός. Με ενέπνευσε το πώς οι Μουσουλμάνοι μετανάστες στη Βρετανία δούλευαν τόσο σκληρά να διατηρήσουν τη θρησκεία τους και να τη μεταβιβάσουν στα παιδιά τους. Αυτοί ήταν άνθρωποι που υπήρξαν φτωχοί, υφίσταντο το ρατσισμό κι ήταν περιθωριοποιημένοι στη βρετανική κοινωνία, κι όμως πάσχιζαν να χτίσουν τζαμιά, να καταστήσουν την ισλαμική παιδεία διαθέσιμη, να αποκτήσουν μουσουλμανικούς τόπους ταφής κ.λπ.
Μετά την 11η Σεπτεμβρίου και πιο πρόσφατα με τη ριζοσπαστικοποίηση της μουσουλμανικής νεολαίας, υπάρχουν ακόμα περισσότερες προκλήσεις και διαμάχες, με τις οποίες είναι αντιμέτωπες οι μειονότητες. Η δουλειά μου αντικατοπτρίζει αυτό τον κόσμο και τους συμβατικούς -ούτε, δηλαδή, τους φιλελεύθερους, ούτε τους φονταμενταλιστές- Μουσουλμάνους που υπάρχουν μέσα του.
Ποια είναι η γνώμη σας για το σε εξέλιξη Brexit, παρεμπιπτόντως;
Είναι απογοητευτικό που τόσο πολλοί άνθρωποι ψήφισαν για κάτι, το οποίο στην τελική είναι βλαπτικό για την ίδια τους τη χώρα. Αν οι άνθρωποι δεν ξέρουν τι είναι καλύτερο γι’ αυτούς ή είναι ανορθολογικοί ή εύκολα χειραγωγήσιμοι στην εκλογική συμπεριφορά τους, τότε το γεγονός αυτό δημιουργεί αμφιβολίες για την ίδια τη δημοκρατία.
Επιστρέφοντας στη λογοτεχνική σας δουλειά, αυτό που με εκπλήσσει περισσότερο είναι η αποτύπωση των χαρακτήρων σας σε όλη τους την ευθραυστότητα και τις αντιφάσεις. Σε ποιο βαθμό αποτελούν μυθοπλαστικό ξαναδούλεμα υπαρκτών προσώπων που έχετε συναντήσει ανά τα χρόνια;
Σπάνια είναι ακριβή αντίγραφα υπαρκτών προσώπων, αν και ασφαλώς εμπνέονται από πραγματικούς ανθρώπους Συχνά -αλλά όχι πάντα- όντως γνωρίζω το πραγματικό πρόσωπο που ενέπνευσε το χαρακτήρα, αλλά, ταυτόχρονα, τους αντιμετωπίζω ως διακριτούς και ξεχωριστούς. Είμαι πάντα πιστή στις ανάγκες της ιστορίας και των χαρακτήρων της, κι όχι στην απόδοση των πραγματικών ατόμων, στους οποίους οι χαρακτήρες βασίζονται.
Αν και οι χαρακτήρες μου είναι πολύπλοκοι και γεμάτοι αντιφάσεις, οι πραγματικοί άνθρωποι είναι ακόμα πιο πολύπλοκοι, απρόβλεπτοι και συχνά δύσκολοι στο να τους στριμώξεις. Πρέπει να υπάρχει μια καλλιτεχνική απόσταση ανάμεσα στους μυθοπλαστικούς χαρακτήρες και τους πραγματικούς ανθρώπους.
Αν το Elsewhere, Home επρόκειτο ποτέ να διασκευαστεί για τη μεγάλη οθόνη, θα φανταζόμουν τον Μάικ Λι ως τον σκηνοθέτη του- κι όχι μόνο εξαιτίας της χαρακτηριστικής ζεστής ανθρωπιάς και του χιούμορ του. Θα είχε κάτι τέτοιο νόημα για σας;
Το βρίσκω δύσκολο να φαντάζομαι κινηματογραφικές διασκευές της δουλειάς μου! Νομίζω ότι θα περάσουν πολλά χρόνια πριν αυτό συμβεί. Αλλά ποιος ξέρει, ίσως κάνω λάθος.
Απ’ όσο γνωρίζω, η δουλειά σας είναι ελάχιστα γνωστή στην Ελλάδα. Θα σας ενδιέφερε να απευθυνθείτε στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό;
Ναι, ασφαλώς θα με ενδιέφερε να απευθυνθώ στους Έλληνες αναγνώστες. Στην πραγματικότητα, το πρώτο μου μυθιστόρημα The Translator είχε μεταφραστεί στα ελληνικά πολλά χρόνια πριν. Σε ευχαριστώ για τη συνέντευξη.
Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για τη Leila Aboulela και τη δουλειά της στον προσωπικό ιστότοπό της.
Ευχαριστώ θερμά την Elizabeth Briggs, επιμελήτρια και διευθύντρια μάρκετινγκ σε Saqi Books, Telegram and The Westbourne Press, για την πολύτιμη συμβολή της στην πραγματοποίηση της συνέντευξης με την συγγραφέα.
Η συλλογή διηγημάτων της Leila Aboulela Elsewhere, Home κυκλοφορεί από τον εκδοτικό οίκο Saqi Books.
