Σπαρακτικά, «υπόγεια» κι ανεπιτήδευτα σκηνοθετημένος, ο Άγριος Νοέμβρης, το μεγάλου μήκους ντεμπούτο μυθοπλασίας του Κοσοβάρου Ismet Sijarina, αφηγείται την ιστορία ενός «μικρού» ανθρώπου, του Fadil (Kushtrim Hoxha), διχασμένου ανάμεσα στην επιθυμία του να υποστηρίξει την οικογένειά του και την ηθική του αφοσίωση στην κοινότητά του στο ζοφερό Κόσοβο των αρχών της δεκαετίας του ’90.
Συναντηθήκαμε με τον προικισμένο σκηνοθέτη στο πλαίσιο του 66ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαν Σεμπαστιάν, όπου το φιλμ του πραγματοποίησε την παγκόσμια πρεμιέρα του.
Ο Άγριος Νοέμβρης προβάλλεται σε πανελλήνια πρεμιέρα στο πλαίσιο της ενότητας Ματιές στα Βαλκάνια του 59ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.
O Fadil (Kushtrim Hoxha), ο πρωταγωνιστής του Άγριου Νοέμβρη, είναι ένας «μικρός» άνθρωπος που συνθλίβεται από εσωτερικές κι εξωτερικές δυνάμεις, τις οποίες δεν μπορεί να ελέγξει ή να υπερβεί με ευκολία.
Ο χαρακτήρας του είναι από τους πλέον αξιομνημόνευτους στο σύγχρονο βαλκανικό σινεμά και πέρα απ’ αυτό. Γιατί ένιωσες την ανάγκη να αφηγηθείς την ιστορία ενός απλού ανθρώπου, ενός αντιήρωα;
Νομίζω ότι, για να εξερευνήσεις την κοινωνία, πρέπει να εισχωρήσεις σ’ αυτή όσο γίνεται πιο βαθιά και να βρεις έναν «ασήμαντο» άνθρωπο: να δεις πώς ζει, με τι είναι αντιμέτωπος, ποιες είναι οι καθημερινές προκλήσεις που βιώνει.
Μέσω της ζωής του Fadil βρήκαμε ένα τρόπο να εξερευνήσουμε τη ζωή στην κοινωνία μας στη διάρκεια των αρχών της δεκαετίας του ’90. Ήταν μια καλή επιλογή. Σε διαφορετική περίπτωση, θα ήταν αδύνατο να καταπιαστούμε με μια υπερβολικά περίπλοκη εποχή.
Βασίζεται ο χαρακτήρας του σε προσωπικά βιώματα, αναμνήσεις, σκέψεις ή πραγματικούς ανθρώπους που γνωρίζεις ή είναι φίλοι σου;
Στην πραγματικότητα, αυτές είναι «ψηφίδες» αντλημένες από τη ζωή μου ως παιδιού. Μπορώ, επομένως, να πω ότι εντός του χαρακτήρα του βρίσκεται κάτι από μένα.
Ασφαλώς πρόκειται για ταινία μυθοπλασίας, αλλά τα πάντα βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα: σε όσα είδα ως παιδί, σε όσα θυμάμαι- όταν οι γονείς μου έχασαν τις δουλειές τους, πώς ζούσαν, την πίεση που ασκείτο πάνω τους.
Όλα τα φιλμ των τελευταίων δέκα χρόνων στο Κόσοβο ασχολούνται με τον πόλεμο, αλλά κανένα δεν επιχείρησε να καταπιαστεί με την περίοδο, κατά την οποία ίσα που ζούσαμε, ανάμεσα στο 1990 και την έναρξη του πραγματικού πολέμου, γιατί οι σκηνοθέτες νομίζουν ότι έτσι θα προσελκύσουν περισσότερα δυτικά κοινά.
Εκείνη η περίοδος είναι τόσο περίπλοκη που κανένας δε θέλησε ν’ ασχοληθεί μαζί της. Ούτε κι έγραψε βιβλία γι’ αυτή, ακόμα και στην κοινωνία μας. Είναι σαν οκτώ κενά χρόνια.
Θέλησα να δείξω πώς ζούσαμε υπό το πρίσμα ενός παιδιού. Και τότε βρήκα τον Kushtrim.
…Του οποίου η ήρεμη, αλλά δυνατή, ερμηνεία πρέπει να τον καταστήσει διεθνώς γνωστό. Είναι έμπειρος ηθοποιός;
Έχει παίξει σε μικρούς ρόλους σε τηλεοπτικές σειρές στις Η.Π.Α., αλλά αυτός ήταν ο πρώτος ρόλος του σε ταινία μυθοπλασίας, έτσι μοιραστήκαμε την εμπειρία. Έχει την ηρεμία στο DNA του.
Όταν ξεκίνησα το φιλμ, ήθελα να κάνω κάτι απλό, όχι οπτικά εκπληκτικό, που θα επικοινωνούσε με το κοινό όπως μιλάμε αυτή τη στιγμή. Το μόνο που είχα ήταν ένα τρίποδο και δυο φακούς.
Σε μια-δυο περιπτώσεις χρησιμοποίησα φακό 60mm για τα κοντινά. Δεν είχαμε πολλά εργαλεία, αλλά αυτό οφειλόταν στην προσέγγισή μου.
Μου φάνηκε αρκετά ενδιαφέρον που επέλεξες τον Βόσνιο Emir Hadžihafizbegović, έναν από τους καλύτερους ηθοποιούς του σύγχρονου βαλκανικού σινεμά, για το ρόλο του ψυχρού, κακού Σέρβου. Γιατί το αποφάσισες;
Ήταν μια επιλογή περισσότερο ή λιγότερο υπαγορευμένη από «εμπορικές» βλέψεις, γιατί θέλαμε έναν σταρ στο φιλμ. Κανένας από μας δεν ήταν. Το ξέραμε. Το να ξέρεις ποιος είσαι είναι καλή ικανότητα. Συνειδητοποιείς τη θέση σου, κι έπειτα μπορείς να συνεχίσεις.
Είπα στον Fatmir Spahiu, τον παραγωγό: «Μιας και πρόκειται να είναι από την πρώην Γιουγκοσλαβία, ας διαλέξουμε έναν σταρ που θα προσελκύσει κοινά από την περιοχή».
Στη συνέχεια προσεγγίσαμε τον Emir και απάντησε αμέσως: «Το αγαπώ, έρχομαι». Ήταν σπουδαίος, αληθινά συνεργάσιμος. Γυρίσαμε όλες τις σκηνές του σε επτά μέρες.
Εκτιμώ τη λεπτότητα με την οποία αποτυπώνεται ο χαρακτήρας της Bianca, της Σέρβας συναδέλφου του Fadil: με καθαρά κινηματογραφικούς όρους, κι όχι με τη λογική των «ποσοστώσεων» ή της πολιτικής ορθότητας.
Θέλω να κάνω ένα έργο τέχνης, όχι προπαγάνδα, δε θέλω να είμαι πολιτικά ορθός. Η τέχνη δεν υπάρχει για να παρουσιάζει ένα συμπέρασμα, αλλά για να εγείρει ένα ερώτημα. Αυτό κάναμε.
Έχω πραγματικά κουραστεί με όλες τις ταινίες που λειτουργούν βάσει της λογικής άσπρο-μαύρο, όπου όλοι οι Σέρβοι αποτυπώνονται ως κακοί, γιατί δεν ήταν.
Μεγαλώσαμε μαζί, παίζαμε μαζί, ήμασταν γείτονες. Έπειτα, υπήρχαν κι εκείνοι από αυτούς που υπέστησαν πλύση εγκεφάλου με ψέματα.
Οι «σειρήνες» του εθνικισμού ηχούν ξανά δυνατά στα Βαλκάνια. Ως άνθρωποι κι ως πολίτες της ευρύτερης περιοχής, μας παίρνει να αντιμετωπίσουμε τις συνέπειες ενός ακόμα πολέμου;
Νομίζω ότι πρέπει να κάνουμε περισσότερα φιλμ για τον πόλεμο και λιγότερους πολέμους. Μπορεί να συμφωνούμε ή όχι, αλλά μπορούμε να ενημερώσουμε τις νεότερες γενιές για τις συνέπειες.
Δεν υπάρχουν μεγάλοι ήρωες σε ένα πόλεμο, ούτε νικητές- όλοι υποφέρουν. Θέλω να μεταφέρω στο παγκόσμιο κοινό το μήνυμα πως δεν υπάρχει άσπρο και μαύρο στον πόλεμο.
Υπάρχουν καλοί και κακοί άνθρωποι και στις δύο πλευρές.
Δε νομίζω, λοιπόν, ότι οι άνθρωποι, ιδίως στο Κόσοβο, είναι έτοιμοι για πόλεμο. Αν κάτι όντως συμβεί -στην πραγματικότητα πριν καν συμβεί-, όλο το Κόσοβο θα αδειάσει.
Οι άνθρωποι σ’ αυτή τη χώρα έχουν κουραστεί με αυτούς τους ήρωες μετά τον πόλεμο, οι οποίοι έκαναν κατάχρηση της θέσης τους. Κανένας δε θέλει να πολεμήσει πλέον, έχουν αρχίσει να απολαμβάνουν μια φυσιολογική ζωή.
Το κοσοβάρικο σινεμά αναπτύσσεται αργά, αλλά σταθερά, τα τελευταία χρόνια. Ποιες είναι οι προοπτικές του, κατά τη γνώμη σου;
Το Κόσοβο είναι πολύ μικρό. Βρισκόμαστε ανάμεσα στη Δύση και την Ανατολή, μια πολυ-πολιτισμική, πολυεθνική, πολυ-θρησκευτική κοινωνία.
Αυτές οι νέες ταινίες, τις οποίες έχουμε ξεκινήσει να παράγουμε κι όσες αναμένεται να κυκλοφορήσουν το 2019, θα βοηθήσουν τη χώρα να κάνει ένα μεγάλο βήμα.
Τα πράγματα δε θα αλλάξουν μέσα μια νύχτα, ασφαλώς, αλλά πράγματι περιμένω ότι θα έχουμε σπουδαία φιλμ, μιας κι υπάρχει μια γενιά που δεν πιστεύει πλέον σ’ αυτή την παθητική, μεταφορική προσέγγιση.
Η προσέγγισή μας είναι, περισσότερο ή λιγότερο, ντοκιμαντερίστικη, στραμμένη στην docufiction, έτσι ώστε το κοινό να μπορεί να εμπλακεί με τις ιστορίες.
Ο προϋπολογισμός είναι περιορισμένος, αλλά «στύβουμε» το μυαλό μας για να αντλήσουμε το καλύτερο από αυτόν, και το γεγονός αυτό είναι μερικές φορές ωφέλιμο.
Ευχαριστώ θερμά το Γραφείο Τύπου του 66ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σαν Σεμπαστιάν για την πολύτιμη συμβολή του στη διοργάνωση της συνομιλίας με τον σκηνοθέτη στο πλαίσιο του Φεστιβάλ.
Περισσότερες πληροφορίες για τον Άγριο Νοέμβρη βρίσκετε εδώ.
Η ταινία του Ismet Sijarina Άγριος Νοέμβρης προβάλλεται, σε πανελλήνια πρεμιέρα, στο πλαίσιο της ενότητας Ματιές στα Βαλκάνια του 59ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης την Πέμπτη 8 (20:30, Αίθουσα Σταύρος Τορνές) και την Παρασκευή 9 Νοεμβρίου (18:00, Αίθουσα Σταύρος Τορνές).
